در باب ظهور امام زمان (عج) انباشته گشتن جامعه از ظلم و ستم شرط فرج آن بزرگوار نمى‏باشد. بلکه شرط فرج، آمادگى و لیاقت انسان‏هاى متعدد منتظر است. در حالى که ظلم و ستم از جمله نشانه‏ها و علامات عصر ظهور است و تفاوت شرط و نشانه در این است که اولاً در صورت تحقق شرط (آمادگى و لیاقت انسان‏ها) مشروط (فرج و ظهور) نیز محقق مى‏گردد، ولو این که جامعه در حد فوران معصیت و تعدى نباشد. اما در صورت نمایان گشتن نشانه و عدم تحقق شرط به هیچ وجه فرج و ظهور صورت نمى‏گیرد. چرا که استعداد و قابلیت افراد زمینه‏ساز و مقدمه ظهور است و تا مقدمه فراهم نگردد نوبت به ذى‏المقدمه نمى‏رسد.
ثانیاً، شرط جزء سلسله علل و اسباب تحقق شى‏ء (مشروط) واقع میشود در حالى که علامت و نشانه نمایشگر و حکایتگر یک واقعیت است و اصلاً در سلسله اسباب و علل واقع نمى‏گردد. مثل این که مى‏گوییم سرخى چهره نشانه و علامت خجالت است. یعنى خجالت و شرم یک امر نفسانى و باطنى است و سرخى چهره گوارشگر آن حالت باطنى مى‏باشد و چه بسا در افرادى حالت شرم و خجالت باشد اما سرخى چهره نباشد و یا سرخى چهره باشد اما به خاطر خجالت و شرم نباشد.
در روایات حضرات معصومین (ع) به روشنى و صراحت ظلم و جور از نشانه‏هاى عصر ظهور برشمرده شده است نه علت و شرط ظهور.
به فرموده امام صادق (ع): براى قیام قائم (عج) علاماتى است که مى‏باید از ناحیه خداوند براى انسان‏هاى مؤمن و وقتى راوى سؤال مى‏کند که آن علامات و نشانه‏ها چیست؟ حضرت مى‏فرماید: آن قول خداست که هر آینه ما شما را آزمایش مى‏کنیم (ولنبلونّکم) یعنى انسان‏هاى مؤمن قبل از خروج حضرت قائم (عج) آزمایش مى‏شوند به ترس و گرسنگى و کاستى در اموال و نفوس و ثمرات و بشارت بده افراد شکیبا را،(1).
در باب این که در صورت تحقق شرط (استقرار و آمادگى) بى‏درنگ فرج و ظهور صورت مى‏گیرد امام موسى بن جعفر (ع) مى‏فرماید: لوکان فیلکم عدة اهل بدر لقام قائمنا اگر به عدد (سپاهیان اسلام در جنگ) بدر انسان‏هاى مستعد و آماده موجود بود هر آینه حضرت قیام مى‏نمود»،(2).
در باب فراهم ساختن زمینه‏هاى ظهور آن حضرت همه حقایق در واژه انتظار نهفته است به فرموده حضرت رسول اکرم (ص) با فضیلت‏ترین اعمال امت من انتظار فرج است از خداوند سنخیت و هماهنگى میان انسان منتظر و کسى که در انتظار او هستیم. بزرگترین درس براى فراهم ساختن زمینه ظهور آن حضرت مى‏باشد، چرا که انسان منتظر رنگ و بوى منتظر را به خود مى‏گیرد.
آن که منتظر مصلح جهانى است خود نیز باید صالح و مصلح باشد. آنچه ما را از مسیر حضرتش دور مى‏سازد خلاف انتظار است و آنچه باعث شادى و خرسندى و رضایت امام عصر (عج) مى‏گردد عین انتظار است.
درک دقیق معناى انتظار مبتنى بر فهم جامع اندیشه مهدویت است واندیشه مهدویت را باید با توجه به مجموعه معارف اسلامى و در راستاى هدف کلى دین اسلام دید.
بنا بر آموزه‏هاى دینى، مهدى (عج) روزى ظهور کرده و وعده‏هاى الهى را به اجرا درمى‏آورد او برپا کننده حکومت صالحان مى‏باشد و مؤمنان به میزان ایمان و عمل صالحشان در حکومت مهدى (عج) قرب و منزلت دارند. این اندیشه پایانى زیبا و نورانى براى جریان زندگى انسان تصویر مى‏کند و عامل شعله‏ور شدن امید در دل‏هاى مؤمنین است.
امید به ظهور مهدى (عج) همان امید به خداست. امید موتور حرکت انسان در زندگى است و امید به مهدى (عج) عامل حرکت استوارتر انسان در مسیر خوبى‏ها یعنى همان هدف اصلى دین مى‏باشد.
مقصود از انتظار فرج، امید و دلبستگى به مهدى (عج) است. بنابراین انتظار فرج مقصود دین به تعبیر شهید مطهرى، انتظارى سازنده و نگه‏دارنده، تعهدآور، نیروآفرین و تحرک‏بخش است. به گونه‏اى که خود نوعى عبادت و حق‏پرستى است.
برخى به خطا به گونه‏اى اندیشه مهدویت را تصویر مى‏کنند که انتظار براساس آن به معناى کمک به رشد ظلم و فساد و پرشدن دنیا از گناه مى‏باشد در حالى که بى‏شک چنین امورى با هدف دین بیگانه است، بنابراین انتظار و عشق به مهدى یعنى، عشق به همه خوبى‏ها و امید اقامه همه خوبى‏ها در دنیا این عشق و امید عاملى است که انسان را وامى‏دارد تا هر چه بیشتر و محکم‏تر در راه خوبى‏ها قدم بردارد، پس انتظار فرج مسؤولیت‏آفرین است.
بحث در این موضوع نیاز به مطالعه بیشترى دارد. منابع زیر بسیار مفید است: 1- قیام و انقلاب مهدى، شهید مطهرى، صدرا، تهران (این کتاب اساساً به معناى انتظار پرداخته است).
2- امامت و مهدویت، آیت‏الله‏صافى، انتشارات اسلامى قم، 1375 (این اثر به مجموعه‏اى از بحث‏ها پیرامون امام مهدى (عج) پرداخته و خصوص بحث انتظار نیز یکى از فصلهاى کتاب است، ج 1، صص 351- 398).
انتظار فرج بیش از هر چیز به معناى آماده شدن و آماده ساختن جامعه براى پذیرش و لبیک گفتن به دعوت حق و زمینه سازى ظهور امام زمان (عج) است. بنابراین مهمترین وظیفه ما در این عصر آشنایى و التزام هر چه بیشتر با مکتب گران قدر اسلام و معرفى چهره درخشان آن به جهانیان است. از طرف دیگر ایمان خود و دیگران را تقویت کردن و براى فداکارى در راه اسلام و قرآن سر از پاى نشناختن. در کنار این امور توجه به آن حضرت و زنده داشتن نام و یاد و دعا براى فرجشان نیز لازم است.
پى‏نوشت‏
(1) (ر. ک: نورالثقلین، ج 1، ص 314)
(2) (ر. ک: مشکات‏الانوار، ص 63